Over de monarchie

koningsdag

Gisteren was het Koningsdag, live uitgezonden op de nationale televisie. Een poppenkast, volgens velen, en daar kan ik ze geen ongelijk in geven. Daar ga ik het nu niet over hebben. Ik vind de politieke functie van het koningshuis interessanter.

Als de regering zijn ontslag wil aanbieden, zijn regeringsopdracht terug wil geven, dan kan dat logischerwijs alleen aan iemand die hoger staat dan de regering. Het staatshoofd, dus. Omdat de leden van de twee Kamers samen een betere vertegenwoordiging vormen voor de bevolking dan het staatshoofd, ligt bij voorkeur de macht niet bij dat staatshoofd, maar bij de vertegenwoordigende organen en de regering (beide hebben een eigen verantwoordelijkheid). Daarom hebben een ceremoniële president of een constitutioneel vorst de voorkeur boven een machtsdragende president (al dan niet democratisch gekozen) of een machtsdragend vorst.

In deze situatie heeft een ceremoniële president geen duidelijke voordelen boven de monarch. Tegen de (erfelijke) vorst spreekt dat deze niet gekozen wordt, maar al vanaf geboorte voorbestemd is voor deze rol. Dat is inderdaad niet democratisch en juist daarom ligt de macht niet bij het staatshoofd. Dat de rol van staatshoofd niet open staat voor iedereen die er maar geschikt voor is, gaat duidelijk in tegen het ideaal van totale meritocratie. Daarin moeten we naar ik meen ook realistisch zijn: Nederland kent überhaupt maar een beperkte mate van meritocratie. Medelijden met vorst en koninklijke familie ligt meer voor de hand: al vanaf geboorte is je privéleven enigszins gemankeerd, daar heb je zelf slechts beperkt invloed op.

Voor de erfopvolging van het staatshoofd spreekt dat deze al van jongs af aan weet wat zijn of haar (ik zal voortaan de mannelijke vorm gebruiken) rol zal worden en hierop voorbereid kan worden. Erfopvolging biedt daarmee een zekere stabiliteit. Natuurlijk kan zo’n vorst ook enorm tegenvallen, maar dat risico is er bij (directe of indirecte) verkiezingen ook. Daarnaast: wat zijn eigenlijk precies de benodigde kwaliteiten voor een staatshoofd? Op basis van welke merites kan je precies een selectie maken om ook het staatshoofd op meritocratische wijze te kiezen?

Wat mij betreft is een constitutioneel vorst of een ceremonieel president altijd te prefereren boven een machtsdragend vorst of een machtsdragend president. Zowel de constitutionele monarch als de ceremoniële president voldoen zeer veel aan de idealen van Res Publica, de idealen van de republiek. Zo kunnen constitutionele monarchie en ceremoniële president veel gemakkelijker meebewegen met de eisen van de tijd, zij hebben namelijk geen macht te verdedigen. Welke de voorkeur krijgt, is een kwestie van smaak en van weging: beide hebben voors en tegens, maar de verschillen zijn beperkt.

In de beoordeling of we het beste met de monarchie door kunnen gaan of beter kunnen kiezen voor een president, speelt voor mij ook de huidige situatie mee. We hebben nu een koning. Overstappen op een president is goed mogelijk, maar vergt wel veel voorbereiding en planning. En de vraag is of er inderdaad praktische problemen mee opgelost worden en of het een beter alternatief is. Dat hangt helemaal af van de precieze inhoud van een dergelijk plan en wat precies het bestel is dat je voor ogen hebt. Hoe dan ook ligt het meer voor de hand om aan het bestel te gaan morrelen als er duidelijke mankementen aan het licht komen of als er een breed gedragen onvrede ontstaat over het bestel of de rol van de vorst daarin. Vooralsnog lijkt daar geen sprake van: duidelijke fouten in het huidige bestel zijn nog niet aan het licht gekomen en de populariteit van de monarchie is groot. En waar er problemen zijn, is de oplossing vaak binnen het bestel te vinden, zo was het koningschap van Beatrix anders dan dat van Juliana en zijn door de jaren heen ook de bevoegdheden en verantwoordelijkheid van de Koning veranderd. Het gaat niet om de persoon, het gaat om de functie binnen het systeem.

Natuurlijk kan het zo zijn dat de constitutionele monarchie op een bepaald moment ongeschikt blijkt voor veranderende omstandigheden, misschien raakt het politieke systeem wel in een ernstige crisis. In dat geval kan het nodig zijn om afscheid te nemen van de monarchie. Deze functie is geen wet van meden en perzen. Monarchie is niet iets waar we koste wat het kost aan vast moeten houden. We kunnen zonder. De uitdaging is om een weerbarstig en toekomstbestendig bestel te ontwikkelen dat in staat is om op een veranderende wereld te anticiperen. Een monarch kan daar een stabiliserende rol in spelen. Ik neem dat beetje poppenkast daarbij op de koop toe.

Foto: Op Koningsdag langs de Amsterdamse grachten hangen, is misschien wel de meest idiote monarchistische traditie.


Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.