De neiging van Nederlandse media om alle Koerden maar voor het gemak op één hoop te gooien, zorgt voor veel verwarring en onjuiste beelden van conflicten in Turkije, Syrië en Irak. Het recente NOS-artikel Zeker twintig Koerden gedood bij Turkse aanvallen in Irak en Syrië over Turkse bombardementen in Irak is hier een voorbeeld van. Helaas, want het onderwerp is van groot belang.

Waar hebben we het over?

Het artikel bespreekt Turkse luchtaanvallen van vannacht op YPG-doelen in Syrië en Irak. Volgens Turkije zijn de Turks-Koerdische PKK, een internationaal erkende terreurorganisatie, en de Syrisch-Koerdische YPG, bondgenoot van de Verenigde Staten in de strijd tegen IS, feitelijk hetzelfde en dus is de YPG volgens Turkije ook een terreurorganisatie. Zowel de PKK als de YPG zijn onderdeel van de op Öcalanistische leest geschoeide koepelorganisatie KCK, beide zijn wel organisatorisch gescheiden en verschillen sterk in methodologie en grootte.

Ondanks de heroïsche strijd van de YPG tegen IS, later onder de vlag van het SDF, voert Turkije regelmatig artilleriebeschietingen en bombardementen uit op doelen van de YPG of het SDF, ook hebben door Turkije gesteunde rebellen het SDF in Afrin en de onafhankelijke maar gelieerde Manbij Militaire Raad (MMC) meerdere malen aangevallen. In deze context moeten de zware bombardementen van Turkije van afgelopen nacht ook bekeken worden. Op dit vlak is er niets mis met het artikel van de NOS.

Journalistieke media kunnen het moeilijk goed doen, bij de geringste veronderstelde uitglijder staat er een heel koor langs de zijlijn om te roepen dat een mediaorganisatie het weer helemaal verkeerd doet. Zeker de NOS krijgt veel kritiek, vooral over ‘ideologische kleur’, en vaak vind ik die niet terecht, ik vind dat de NOS duidelijk haar best doet gebalanceerd en feitelijk te berichten. Laat dat in ieder geval helder zijn.

Het probleem met ‘de Koerden’

Het grote probleem met dit NOS-artikel begint onder het kopje ‘Sinjar’. Ik bespreek dit deel per alinea. De eerste alinea onder het kopje stelt:

“In Irak namen de Turkse vliegtuigen Koerdische doelen in de regio Sinjar onder vuur. Daarbij vielen voor zover bekend vijf doden.”

Zelfs in Syrië is het vrij problematisch om de YPG of het SDF gelijk te stellen met ‘de Koerden’, zoals helaas heel vaak gebeurt. De PYD/YPG is weliswaar de dominante groep in het Koerdische deel van Syrië, maar lang niet alle Koerden steunen de PYD/YPG, velen steunen bijvoorbeeld partijen die tot de Koerdische nationale raad (KNC) behoren, er vechten Koerden voor de YPG die absoluut geen deel willen worden van politieke partij PYD, er vechten niet-Koerden voor de YPG en er vechten Koerden voor andere strijdgroepen dan de YPG die wel deelnemen aan het SDF, naast strijdgroepen met andere etniciteiten die deelnemen aan het SDF. Het is niet mogelijk om in Syrië betrouwbaar opinie-onderzoek te doen, maar het is zeker niet verstandig om er vanuit te gaan dat de dominante groep automatisch de wil van de meerderheid vertegenwoordigt. Maar in Irak is het gelijkstellen van YPG en ‘de Koerden’ nog veel problematischer.

Irak kent een grote Koerdische regio die een semi-autonome status heeft, de Koerdistan regionale regering (KRG). De meerderheid van de Iraakse Koerden woont in dit gebied. Normaal gesproken als je het in de context van Irak over ‘de Koerden’ hebt, spreek je over dit gebied en over deze regering. Dat de Koerdische regio bijzonder verdeeld is, in het bijzonder tussen de heersende KDP en de PUK, die beide een deel van de Koerdische peshmerga leiden, verandert hier niets aan. In Irak zijn de op de ideologie van Öcalan gebaseerde groepen tamelijk marginaal en dus doe je de grote meerderheid van de Koerden tekort als je de YPG aanspreekt als ‘de Koerden’.

“In Sinjar kwamen de Koerden in 2014 in actie tegen IS, toen de jihadisten de jezidi-bevolking in deze regio aanvielen en dood en verderf zaaiden. De Koerden slaagden er met het Iraakse leger in IS te verjagen, en hebben zich nu in Sinjar gevestigd.”

Mensen met enige kennis van de Koerdische situatie in Irak, zullen nu (ook op basis van wat ik al schrijf) denken dat de soldaten van de Koerdistan regionale regering, de peshmerga’s, in actie kwamen toen IS een genocide aanrichtte op de Jezidi-bevolking (Jezidi’s worden ook wel gezien als etnische Koerden, anderen zien Jezidi’s als een aparte etniciteit en daarom gebruik ik hier een hoofdletter) van Sinjar. Hoewel Sinjar geen onderdeel is van het officiële grondgebied van de KRG, kreeg deze regering de regio in 2014 wel in handen toen het Iraakse leger zich terugtrok. Maar toen het puntje bij paaltje kwam en IS het stadje Sinjar aanviel en de gelijknamige berg omsingelde, trokken de peshmerga’s zich terug.

Wie kwamen dan om de Jezidi’s te redden? Zowel de YPG als in Irak aanwezige PKK-strijders, die zij aan zij streden en stierven met Jezidi’s met negentiende-eeuwse wapens. En de Verenigde Staten, die luchtsteun boden. Later speelden ook de peshmerga’s een rol, maar veel Jezidi’s verwijten de peshmerga’s nog steeds dat zij zich terugtrokken toen IS hen aanviel. En nog steeds heeft de YPG dus bases in het gebied, ook omdat de inmiddels door IS-gebied opgerukte peshmerga’s in ieder geval door een deel van de Jezidi’s niet vertrouwd worden. Recent waren er daarom nog schermutselingen tussen (KDP-)peshmerga’s en de aan PKK en YPG gelieerde Jezidi-strijdkrachten YBS. De Iraakse PKK-bases bevinden zich grotendeels in het berggebied dat aan Turkije grenst.

Turkije

“Turkije is daar bezorgd over, omdat Sinjar op slechts 115 kilometer van de Turkse grens ligt en in de ogen van Ankara een uitvalsbasis is voor de terroristische PKK. Turkije heeft de laatste maanden veel vaker Koerdische doelen in de buurlanden onder vuur genomen, maar niet eerder in Sinjar.”

De afstand tussen Sinjar en Turkije is bijna dubbel zo groot als de afstand tussen Turkije en het meest nabije IS-gebied vlakbij Raqqa, die ongeveer 63 kilometer bedraagt. Toch dreigt Turkije al lange tijd de SDF-opmars tegen IS te verstoren om het SDF te verzwakken. Een andere reden voor de aanval is voor de hand liggender, maar er zijn er verschillende te bedenken. Belangrijk voor mijn vermoeden is dat het volgens mij geen toeval is dat KDP-peshmerga’s omgekomen zijn bij de Turkse aanvallen.

De KDP, wier peshmerga de omgeving van Sinjar in handen heeft en die de machtigste partij is in de Koerdische regionale regering, is behoorlijk op de hand van Turkije en heeft zijn banden met Turkije gebruikt om de afhankelijkheid van de Iraakse overheid te verminderen. De PKK en de YPG zijn tamelijk anti-Turks en neigen daarom naar Iran als bondgenoot. De PUK neigt als concurrent van de KDP ook naar Iran. De aanval is een boodschap voor zowel de Verenigde Staten als de KDP: ‘we nemen de strijd tegen PKK/YPG (waar Turkije mijns inziens onterecht geen onderscheid tussen maakt) serieus, we zijn bereid om in te grijpen in andere landen en we houden de KDP verantwoordelijk voor de PKK in Sinjar.’

Natuurlijk is dit tamelijk speculatief en ik zou het onjuist vinden als de NOS dergelijke speculatie zou publiceren, tenzij in de vorm van een blog. Ik noem het hier om twee redenen: ten eerste omdat het laat zien dat wat in Sinjar gebeurt, grote geopolitieke betekenis kan hebben, afhankelijk van de interpretatie. Ten tweede omdat de aanval van Turkije volgens mij alleen te duiden valt, als je op de juiste wijze onderscheid maakt tussen de vele Koerdische groepen.

Net als de journalisten van de NOS ben ik geen koerdoloog en er zijn velen met meer kennis van de Koerden dan ik. Ik verwacht dan ook niet van de NOS dat zij de finesses van de Koerdische situatie in het Midden-Oosten doorgronden. Maar het zou gigantisch helpen als de NOS Koerdische groepen of partijen niet langer onder de brede categorie ‘de Koerden’ laat vallen, maar gewoon de betrokken organisaties noemt. Dan kunnen mensen die meer willen weten, in ieder geval opzoeken om wie of wat het gaat.

Foto: Evacuatie van Jezidi’s door een Amerikaanse legerhelicopter, screenshot CNN/Mark Philips