Na mijn vorige bijdragen (‘Gender‘ en ‘Vissoep‘) voor filmpjesserie Zon Zoon Zoen van mijn kerk gaat mijn volgende over het weerspiegelen van Christus, sterk geïnspireerd door René Girard en door Sneeuwwitje. Hieronder het filmpje en daaronder de tekst zoals ik die uitgesproken heb:

“Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de schoonste in het hele land?” In het sprookje van Sneeuwwitje komt veel samen wat de Frans-Amerikaanse denker René Girard mimese noemt, dat woord mag je direct vergeten, wat betekent dat mensen zich aan elkaar spiegelen, wat hun gedrag beïnvloedt. Met dit spiegelen als metafoor wil ik graag iets zeggen over zowel getuige zijn als over het navolgen van Christus. Dat lijkt veel, maar beide onderwerpen sluiten naadloos op elkaar aan.

Bij Girard en zijn navolgers vormt het spiegelen de kern van zowel sociaal gedrag als van individuele psychologie. Maar hij begon als literatuurgeleerde. In verhalen is dit spiegelen vaak heel problematisch: iemand spiegelt zich aan een model en gaat daarom begeren wie of wat de ander begeert, waardoor het model juist een obstakel wordt, een concurrent, er ontstaat een driehoeksrelatie waar haast niet uit te ontsnappen is. Verhalen tonen vaak een vereenvoudigde werkelijkheid. Op basis van Girard concludeert een psycholoog dat we ons allemaal aan elkaar spiegelen, dat dat spiegelen zelfs aan ons zelfbewustzijn vooraf gaat en meer nog dan zelfbewustzijn ons handelen stuurt.

Er zijn twee invalshoeken met dit nogal theoretische verhaal waar we zelf iets mee kunnen. De eerste is: hoe spiegelen we ons aan anderen? Zijn we jaloers op anderen? En wie zijn dan onze modellen? Zijn dat rijken of machtigen, of mensen die een voorbeeldig christelijk leven leiden? Of spiegelen we ons aan Christus? En hoe doen we dat dan? Dit zijn belangrijke vragen die we onszelf denk ik weleens stellen. Maar de tweede benadering is volgens mij nog nuttiger: wat voor model zijn wij zelf? Als anderen zich spiegelen aan ons en daardoor gaan begeren wat wij begeren, wat gaan zij dan begeren? Onze begeerte wordt niet zichtbaar tijdens zendingsreisjes of middagen evangeliseren, maar op ieder moment tijdens ons dagelijks leven, juist als er niemand kijkt. Als onze collega’s zich aan ons spiegelen, spiegelen ze zich dan aan onze wens carrière te maken? Of aan onze begeerte om een goede vader, moeder, broer, zus of zoon of dochter te zijn? Of kunnen mensen door ons model heen een begeerte naar Christus opbouwen? Want dit weten we zeker: mensen uit onze omgeving spiegelen zich altijd op een manier aan ons, ook wanneer we ons misdragen of humeurig zijn.

In Lucas 10 staat het verhaal dat we kennen als De barmhartige Samaritaan, een overbekend en tegelijkertijd raar verhaal, waarin de vraag gesteld wordt wie onze naaste is, waarbij het eenvoudige antwoord lijkt: de beroofde man is onze naaste. Maar Jezus geeft antwoord op een heel andere vraag: wie is voor deze man naaste geweest? Girard-liefhebbers vinden dit prachtig: het verhaal gaat niet over hoe we moeten handelen, maar over aan welk model we ons moeten spiegelen, namelijk aan de door het volk verachtte man die oog heeft voor het leed van een onbekende, die niet handelt op basis van begeerte, maar op basis van liefde. De Samaritaan staat zo weer model voor Christus zelf.

Girard herkent in de literatuur en vaak ook in de geschiedenis hoe de spiegeling van de begeerte van het model het model tot obstakel en concurrent kan maken. Maar Christus is ondeelbaar en tegelijkertijd voor iedereen. Mijn begeerte naar Christus staat die van anderen nooit in de weg, maar mijn voorbeeld zijn van hem kan de begeerte naar hem juist doen toenemen. Mijn hoop is dat jullie je aan Christus-gelijkende mensen kunnen spiegelen en zelf een Christus-weerspiegelende persoon kunnen zijn.