De junta in Mali heeft liever dat privémilitie Wagner terrorisme en opstandelingen in het land bestrijdt dan de VN-vredesmissie Minusma en ligt daarom met de missie op ramkoers (Trouw, 18 juli 2022). De Europese landen mogen niet accepteren dat de aan het Kremlin gelieerde Wagner PMC de ruimte krijgt om slachtpartijen zoals in Moura aan te richten (zo’n driehonderd doden) en Poetins imperialistische doelen na te streven. Anders dan velen denken, zijn Poetins belangen in het oosten en in het zuiden van Europa nadrukkelijk gekoppeld en zijn ze onverzoenbaar met Europese belangen.

Het Rusland van Poetin heeft belang bij een zo zwak mogelijk Europa. De afgelopen jaren hebben getoond dat de vrees voor grote groepen vluchtelingen de EU verdeelt en tot ad hoc maatregelen en soms zelfs mensenrechtenschendingen leidt. Daarnaast liggen deze landen langs belangrijke handelsroutes en ook economisch zijn deze landen in opkomst. Het is dus van belang voor Rusland om juist in die landen invloed te krijgen. Dat doet Rusland vooral door middel van PMC Wagner, dat vooral bekendheid kreeg in Syrië, maar actief is in verschillende Afrikaanse landen, waaronder Libië, de Centraal Afrikaanse Republiek, Soedan, Zuid-Soedan en dus in Mali. De tijdelijke oplossingen die Wagner biedt zijn voor de regeringen daar zeer welkom, want zelf zijn ze vaak zwak, missen ze draagvlak en Wagner stelt geen ingewikkelde vragen over mensenrechten. En, in ieder geval in theorie, is ze weg zodra het contract afloopt. Los van de tijdelijkheid vormt Wagner voor de EU een bedreiging wanneer zij naar wens aan de ‘vluchtelingenkraan’ kan draaien.

Met het oog op langdurige stabiliteit kiezen de Europese landen voor een heel andere benadering. Idealiter wordt deze gekenmerkt door een combinatie van speerpunten, waarbij het juridische vooropstaat. Programma’s zoals JLOS (Justice Law and Order Sector, in Oeganda) en JRLOS (Justice Reconciliation, Law and Order Sector, in Rwanda), twee programma’s waarin Nederland een leidende rol speelt, zijn voor mij voorbeelden van hoe het wel moet. Deze benaderingen hebben niet tot doel om op korte termijn destabiliserende factoren te onderdrukken. Het doel is juist om de grondoorzaken van destabilisatie weg te nemen door de overheid transparanter, eerlijker en democratischer te maken, de politie effectiever en de wetgeving passender, en door corruptie te bestrijden. Dit doen de Europese landen op basis van gelijkwaardigheid en in samenwerking met NGO’s. Ook zijn deze programma’s langdurig actief. Deze benadering werpt op korte termijn misschien minder vrucht af, maar zorgt voor meer stabiliteit op de lange termijn.

Wat wel volkomen duidelijk moet zijn, is dat de Malinese aanpak via Wagner onverenigbaar is met die van de Europese landen. De Europese aanpak versterkt democratische controle, die van Wagner ondermijnt deze. De Europese aanpak versterkt de lokale politiediensten en verbetert hun omgang met de bevolking, die van Wagner plaatst de lokale politie op een zijspoor en vermijdt zo dat de lokale politie zich kan verbeteren. De Europese aanpak bestrijdt corruptie, de aanpak van Wagner drijft op corruptie.

De loutere aanwezigheid van PMC Wagner ondermijnt de aanpak van de Europese landen. Dit betekent de Europese steunprogramma’s alleen succesvol kunnen zijn als ze ‘exclusieve invloed’ kunnen uitoefenen, het is óf Europa, óf Wagner. Uit noodzaak, en niet vanuit imperialistische motieven, moeten de Europese landen daarom Wagner en andere paramilitaire groepen de toegang tot Mali ontzeggen.

Voor nu betekent dit dat de Europese landen niet actief kunnen blijven in een land dat actief PMC Wagner uitnodigt en VN-missie Minusma tegenwerkt. Het is duidelijk dat Mali niet zonder Minusma kan, dus met name Frankrijk heeft hier een krachtig drukmiddel. Mali kan kiezen: snel schijnbaar resultaat via Wagner, of op lange termijn terrorisme en rebellie overbodig maken.

Over de afbeelding: Dit is Wagner-oprichter Dmitry Utkin, die SS-runen als schouder-epauletten liet tatoeëren.

Recent schreef ik met behulp van de Werkgroep Buitenlandse Zaken van PerspectieF een nog niet breed gepubliceerd rapport over JLOS en JRLOS. Ik verwacht daar in de toekomst meer over te kunnen laten horen.