Zoals bekend lees ik graag en veel en ook dit jaar heb ik heel wat bladzijden omgeslagen. Sommige van de door mij gelezen boeken zijn redelijk nieuw, andere waren al decennia oud. Een paar van de boeken die de meeste indruk op mij maakten, licht ik hier uit. De volgorde is min of meer willekeurig, al begin ik met het boek dat de meeste indruk op mij maakte.

* The Caravan: Abdallah Azzam and the Rise of Global Jihad, Thomas Hegghammer
The Caravan van Thomas Hegghammer beschrijft het leven van jihad-ideoloog en organisator Abdallah Azzam, de man die Osama bin Laden ervan overtuigde zich te verdiepen in de Afghaanse jihad in de jaren ’80 en wiens organisatie Het dienstenbureau jarenlang door Bin Laden gefinancierd werd. Maar meer nog dan het beschrijven van het leven van Azzam, beschrijft het boek de dynamiek die uiteindelijk leidde tot een redelijk grootscheeps Arabisch jihadistenlegioen in Afghanistan. Welke rol speelden overheden, welke rol speelden ideologieën, welke rol speelden recruiters zoals Azzam, welke rol speelden media? Overtuigend vind ik hoe empathie leidt tot initiële betrokkenheid en hoe interne en externe dynamieken daarna leiden tot steeds verdergaande bereidheid tot geweld. Het boek is buitengewoon zorgvuldig en gedetailleerd, dus in deze korte bespreking kan het ik het nauwelijks recht doen. Lees het!

* Diplomacy, Henry Kissinger

Van diplomatie weet ik betrekkelijk weinig, te weinig zelfs naar mijn zin. Daarom was Diplomacy van Kissinger voor mij als een openbaring. Het boek begint zijn analyse bij met name Richelieu en zijn ‘realpolitik’ in de context van het toenmalige schijnbaar idealistische en normgebonden politieke denken en gaat van daaruit met een helikopterview langs de vele met name Europese conflicten, later steeds meer de Amerikaanse, hoe diplomatie, geweld en idealen in elkaar grijpen en hoe kwetsbare landen door diplomatie soms meer en soms minder succesvol trachten om zich te beschermen tegen hegemoniale machten. Cruciaal: een juiste analyse van de machtsverhoudingen is noodzakelijk voor adequate diplomatie. Dat lijkt voor zich te spreken, maar precies daarin ging het fout in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog, waarbij de Britten de Fransen te lang als de grotere dreiging zagen dan Duitsland. Zeer fascinerend en ondanks de ruim 900 pagina’s haast nog te veel in grote lijnen. Smaakt naar meer.

* The Gates of Europe: A History of Ukraine (Revised), Serhii Plokhy

De herinvasie van Oekraïne kwam met rasse schreden naderbij en zelfs de niet zo oplettende observant kon hier niet meer omheen, dus bestelde ik bij mijn lokale boekhandel dit zeer tijdige boek. Deze herziene editie komt uit de eerste helft van 2021, maar tijdens het lezen dacht ik vaak dat Plokhy commentaar gaf op de toenmalige fase van de herinvasie. De slachtpartijen en verkrachtingen in Boetsja en Irpin werden praktisch voorspeld, net zoals de totaal vernietigende Russische tactiek die we in Marioepoel mochten aanschouwen. Vanuit een zeer lang historisch perspectief beschrijft Plokhy de geschiedenis van Oekraïne, met lange beschrijvingen van het totale disrespect vanuit Rusland voor Oekraïense levens en Oekraïense identiteit. Ook het gebruik van honger als wapen komt bij Plokhy duidelijk naar voren. In niets verouderd.

* Naar 17 zetels en terug, Politiek dagboek 9 maart 1981 – 5 november 1982, Jan Terlouw

In 1982 was ik nog niet geboren en geen van de gebeurtenissen in dit boek heb ik zelf meegemaakt of in de krant gelezen. Wat dat betreft hebben velen ongetwijfeld een voorsprong op mij. Voor mij was de waarde van dit boek dat ik meer zie van de dynamieken achter de schermen in het politieke leven, hoe druk politici en in het bijzonder ministers zijn, met hoe weinig kennis ze eigenlijk hun beslissingen nemen en welke rol persoonlijke verschillen spelen. Vanzelfsprekend geeft het vooral inzicht in een dynamiek toen, maar zo vaak krijg je als onschuldige burger niet zo’n direct zicht op wat er gebeurt, hoewel ook hier veel verborgen blijft.

* ‘Als dit uit de Hemel is…’: Jezus en de schrijvers van het Nieuwe Testament in hun verhouding tot het Jodendom, Peter J. Tomson

De teksten in het Nieuwe Testament worden veelal gelezen vanuit een christelijk perspectief. En daar is niets mis mee. Maar de context waarin deze teksten ontstaan zijn, is die van veelzijdige jodendommen in het Romeinse rijk. De verschillende besproken bijbelteksten staan er niet allemaal hetzelfde in, maar op basis van evangelieën en brieven van Paulus is tot op zekere hoogte de theologisch-maatschappelijke positie van Jezus te reconstrueren en dat doet Tomson met veel inzicht en liefde voor geschiedenis en voor zowel christendom als jodendom.

* Governing Security after War, The Politics of Institutional Change in the Security Sector, Louis-Alexandre Berg

Vrede. Dat willen we allemaal. Maar hoe zorg je daarvoor na oorlogen en burgeroorlogen, in kwetsbare landen, in landen met diepe kloven tussen bevolkingsgroepen? Dit boek van Berg kijkt specifiek naar verschillende programma’s onder de noemer Security Sector Reform (SSR) en onder welke voorwaarden deze succesvol kunnen zijn. Belangrijkste conclusie: als internationale donor heb je niet automatisch controle over het proces, er zijn dynamieken die je controle ondermijnen en dynamieken die je controle versterken en juist wanneer de laatste dynamieken plaatsvinden, moet je er klaar voor zijn en handelen, dat leidt tot groter succes. Hiervoor is het nodig om diepgaande lokale kennis te hebben en niet te stroperig leiderschap van het SSR-programma. Ik heb van dit boek veelvuldig gebruik gemaakt voor mijn rapportje over destabilisatiepreventie en de JLOS- en JRLOS-programma’s in respectievelijk Oeganda en Rwanda, geïnteresseerden kunnen me hierover mailen.

* Van sjibbolet naar sjalom: Ruimte voor homoseksuelen in de gemeente van Christus, Jan Mudde

In mijn eigen evangelische gemeente is discussie over wat de oudsten ‘ethische kwesties’ noemen, dat betreft met name homoseksualiteit en transgender. Een bepalend moment waarop ik de ernst hiervan inzag is toen een gemeentelid een brief over het ’transgendergevaar’ die hij aan een oudste had gestuurd ook tijdens een gemeentevergadering voorlas, mijn reactie daarop is hier te vinden. Ik wist dat mijn oom Jan Mudde ooit een boek geschreven had over homoseksualiteit en ik herken dat ik hier nog te weinig van weet, dus daarom vond ik dit een goed moment om het alsnog een keer te lezen. En dat was een genoegen, Mudde is naar mijn oordeel (maar hij is mijn oom) theologisch zuiver en pastoraal gevoelig. Daarnaast lijkt hij alle aspecten die hieraan verbonden zijn, theologisch, historisch, cultureel, adequaat mee te nemen. Het boekje is ook gratis te downloaden, maar om de prijs hoef je het niet na te laten.

* Preparing for War: The Making of the Geneva Conventions, Boyd van Dijk

Hoge idealen zijn me niet onbekend, maar de realiteit is vaak dat hoge idealen meer belangen verbloemen dan vermijden. In Preparing for War schrijft Van Dijk een ‘genealogie’ van de Geneefse Conventies, waarbij duidelijk wordt dat het eindproduct het gevolg is van allerlei politieke dynamieken, het samenkomen van allerlei belangen en dat andere belangen tot andere conventies hadden kunnen leiden. Een uitgebreide recensie schreef ik hier. Interessant voor mij is dat ik zowel Preparing for War als Diplomacy in dezelfde periode las en dat beide boeken bij de beschrijving van verschillende conflicten elkaar aanvulden, de ene vanuit een helikopterperspectief, de ander specifieker en gedetailleerder. Zeer de moeite waard.

* Rage: Narcissism, Patriarchy, and the Culture of Terrorism, Abigail R. Esman

Waarom kiezen mensen voor terroristische acties? Er zijn allerlei redenen voor en helemaal de vinger erachter krijgen lukt nooit. Wat Abigail Esman in dit boek overtuigend doet, is de link aantonen tussen huiselijk geweld en terroristische acties, waarbij een aantal prominente terroristen uitgebreid besproken wordt. Een tweede aspect wat ze bespreekt, is het verband tussen patriarchale cultuur en terrorisme, dat vind ik vooralsnog moeilijker te beoordelen. Waar ik enige tijd na het lezen bij blijf hangen, is voor hoeverre dit verband tussen terrorisme en narcisme bruikbaar is bij terroristische groepen die tegelijkertijd als militie opereren of milities die tegelijkertijd terroristische acties uitvoeren. Die antwoorden heb ik niet, wat dat betreft is dit boek veeleer een beginpunt voor onderzoek dan een eindpunt. Maar als beginpunt zeer inspirerend en met noodzakelijke heenwijzingen voor verder onderzoek.

* De zeven levens van Abraham Kuyper: Portret van een ongrijpbaar staatsman, Johan Snel

Wie zoals ik les heeft gehad van Johan Snel hoort Snel tijdens het lezen van dit voortreffelijke boek haast praten. Op basis van zeven aspecten uit een door Kuyper geschreven zelfomschrijving bespreekt Snel de veelzijdigheid van Kuyper en zijn belang van Kuyper voor Nederland en voor de wereld. Dat doet hij vlot en met duidelijk plezier en met goedgekozen details die veeleer een verhaal vertellen dan een analyse produceren. Ook op het eerste gezicht ‘privéhobby’s’ van Kuyper zoals zijn voorliefde voor bergbeklimmen en reizen, creëren in dit boek cruciale context voor het verstaan van Kuyper als theoloog, maatschappelijk bouwer en politicus. Iedereen die het leest, vindt er iets nieuws in en het is licht genoeg dat mensen met betrekkelijk weinig voorkennis er veel plezier aan kunnen beleven. Zeer aan te raden.

* Jesus and John Wayne: How White Evangelicals Corrupted a Faith and Fractured a Nation, Kristin Kobes Du Mez

De verkiezing van Trump in 2016 was voor mij een grote schok. Hoe konden de Verenigde Staten (hoewel net met een minderheid) een evident immorele en idiote figuur als Donald Trump verkiezen tot president? En hoe kon het dat juist de ‘White Evangelicals’ met een ruime meerderheid voor hem kozen? Kobes Du Mez legt in een uitstekend boek uit hoe de white evangelical cultuur zich door de jaren heen ontwikkelde tot een steeds ‘masculiener’ en nationalistischer christendom, waarbij de ‘zachte waarden’ die vaak aan het christendom gekoppeld worden het onderspit delven. Raciale en seksuele hiërarchie wordt steeds belangrijker en geweld steeds normaler in een kerkelijke, theologische en mediale cultuur waarin steeds radicaler stemmen de overhand krijgen, terwijl deze evangelicals tegelijkertijd steeds meer menen van alle kanten bedreigd te worden. Niet alleen politiek heeft dit consequenties, ‘stoere’ maar immorele figuren zoals Mark Driscoll komen in deze wereld makkelijk bovendrijven, vrouwen en seksuele en raciale minderheden worden gemarginaliseerd en empathie en redelijkheid verliezen hun plek. Een zorgelijk boek waarvan de juistheid van de analyse helaas haast dagelijks bevestigd wordt.

* Ode aan de verliezer: Levenslessen uit Bijbelverhalen over hoop, twijfel en succes, Alain Verheij

Alain Verheij is een geboren verhalenverteller en eerder recenseerde ik zijn drie boeken in gezamenlijkheid. Van de drie boeken is dit mijn favoriete: het heeft een duidelijke focus en de bijbelverhalen sluiten goed aan bij wat hij wil vertellen en hebben ook echt meerwaarde. Ik heb verder niets toe te voegen aan mijn eerdere recensie.

* Social Theory and Social Structure, 1968 Enlarged Edition, Robert K. Merton

Met dit boek ben ik weliswaar al in de eerste helft van 2021 begonnen, maar uiteindelijk was ik al een hele tijd aan 2022 bezig toen ik uiteindelijk de laatste bladzijde omsloeg. Daar schaam ik me niet voor, het meer dan zevenhonderd bladzijden dikke boek is ingewikkeld en verdient de juiste aandacht. In het boek kiest Merton voor een normatieve benadering van sociologie en beschrijft hoe die er volgens hem uit zou moeten zien. Verder bespreekt hij allerlei aspecten van sociologie op een tamelijk abstract, haast filosofisch, niveau, waarna het boek eindigt met een stel meer concrete toepassingen hiervan, sommige ouder dan de oorspronkelijke teksten uit het boek en sommige nieuwer. Op veel vlakken is het boek ongetwijfeld verouderd, maar ik heb het idee dat ik na het lezen ervan beter in staat ben tot sociologisch denken en daar beter kritisch op kan reflecteren.

* Toward a Christian Political Ethics, Míguez Bonino

Na een tweetal teleurstellende Nederlandse boeken over christendom en politiek bleek dat Bonino’s boek van een aantal niveau’s hoger is. Terwijl de beide Nederlandse boeken grofweg begonnen met de vraag of christelijke politiek goed is of niet en dan direct de Bijbel erbij pakten, maakt Bonino een serieuze analyse van hoe individueel en collectief leven gevormd wordt, hoe politiek denken zich historisch gevormd heeft, bespreekt hij de concrete situatie van mensen in Zuid-Amerika en hun relaties met armoede en analyseert hij hoe christenen zich historisch tot politiek verhouden hebben, zowel buiten Zuid-Amerika als daarin. Vanuit die krachtige ondergrond bouwt hij aan een vrij beperkte normatieve analyse van christelijke politiek, met veel aandacht voor de vraag of democratie altijd de enige weg tot verandering moet zijn, of dat in sommige gevallen opstand tegen een onrechtvaardige overheid de beste keuze is.

Illustratie heet The Valley of Unrest, is van Edmond Dulac en komt uit het boek The Poetical Works of Edgar Alan Poe. Deze afbeelding en andere uit hetzelfde boek zijn hier te vinden.